12 VRAGEN OVER INSECTENBETEN

 Gepubliceerd in Plus juli/aug 2011

1. Klopt het dat sommige mensen aantrekkelijker zijn voor insecten dan andere?

Daar is geen hard bewijs voor, maar artsen horen wel regelmatig dat de ene helft van een echtpaar zomers ‘lek’ geprikt wordt, terwijl de andere helft nergens last van heeft. Waarschijnlijk heeft dat ermee te maken dat de lichaamsgeur van sommige mensen voor insecten aantrekkelijker is. Dat het bloed van sommige mensen lekkerder zou zijn is onzin.

2. Waarom bijten insecten?

Je hebt insecten die steken en insecten die bijten. Stekende insecten, zoals wespen, bijen en hommels, doen dat uit zelfverdediging. Ze steken alleen als ze zich bedreigd voelen en spuiten dan ter afweer een beetje gif in de huid. Niet de steek, maar het gif zorgt voor een reactie in de vorm van pijn, roodheid, zwelling en jeuk. De meeste steken worden veroorzaakt door wespen en vinden plaats tussen juli en september, als de natuurlijke voedselbronnen opraken en de wespen eten in de buurt van mensen opzoeken.

De meest voorkomende bijtende insecten zijn muggen, dazen (steekvliegen), vlooien en teken. Zij bijten om bloed op te zuigen, als voedsel of om zich voor te planten. Bijtende insecten spuiten een beetje speeksel met histamine in de huid van hun slachtoffer. Dat zorgt ervoor dat bloedvaten wijder gaan openstaan. Het lichaam reageert op dezelfde manier op een beet als op een steek.

Zodra de vreemde stoffen in de huid zijn opgeruimd, verdwijnen de klachten. In de meeste gevallen is dat binnen een week. Overigens kunnen sommige mieren of spinnen ook bijten, maar dat komt zelden voor. Als het toch gebeurt, geeft dat over het algemeen milde klachten. In Nederland leven geen giftige mieren of spinnen.

3. Hoe zit het met tropische insecten in Nederland?

Die zijn er nauwelijks. Heel soms neemt iemand van zijn vakantie in het buitenland bijvoorbeeld een mug of een spin mee. Maar omdat het hier voor hen te koud is om te overleven, veroorzaken die geen grote problemen. Het aantal teken daarentegen stijgt wel, en daarmee ook het aantal patiënten met de ziekte van Lyme. In 2009 bezochten 93.000 mensen na een tekenbeet de huisarts. 22.000 van hen bleken  Lyme te hebben. Dat waren er 5.000 meer dan in 2005 en 16.000 meer dan in 1994 .

4. Reageert iedereen hetzelfde op een steek of beet?

Nee. De meest voorkomende klachten zijn pijn, roodheid, zwelling en jeuk. Bij de ene persoon zijn die klachten erger dan bij de andere. Soms is de reactie zo heftig dat er blaasje of blaar op de plek van de beet of steek ontstaat. Het kan ook gebeuren dat het gestoken of gebeten lichaamsdeel enorm opzwelt. Artsen spreken dan van een ‘large local’, een heftige lokale reactie. Zo’n grote zwelling kan lastig zijn, maar is niet alarmerend. In het algemeen geldt: zolang de klachten zich beperken tot het gebied rondom de beet, is er geen reden tot zorg.

5. Wat kun je doen om de klachten te verlichten?

Na de beet of steek een koude, natte doek op de plek leggen, eventueel met wat azijn erop als het om een wespensteek gaat of met ammonia na een bijensteek. Crèmes met een plaatselijk verdovende werking of met een antihistaminicum verlichten de jeuk en de pijn. Ook een AfterBite met ammonia pen kan helpen. Er zijn pompjes op de markt waarmee je het gif na een steek uit de huid kan zuigen. Het gebruik daarvan heeft echter nauwelijks nut, omdat het insectengif zich razendsnel door het lichaam verspreidt.

Bij ernstige zwellings-, jeuk- of pijnklachten kan de huisarts een corticosteroïdenzalf, een antihistaminicum of een korte predisonkuur voorschrijven.

Een bult die wordt opengekrabd kan gaan infecteren. In dat geval is soms een antibioticakuur nodig. Een grote lokale zwelling wordt nog wel eens voor een infectie versleten, maar is het niet. Daar helpt antibiotica dan ook niet tegen.

6. Kan het kwaad als een angel van een wesp of bij blijft zitten?

Dat voelt oncomfortabel. Bovendien kan het gaan ontsteken. Verwijder de angel niet met een pincet, omdat bij het fijnknijpen meer gif kan vrijkomen. Beter is om de angel uit het wondje te wrijven of krabben, bijvoorbeeld met uw nagel of een bankpasje.

7. Wanneer is een beet of steek gevaarlijk?

Een teek kan door te bijten de ziekte van Lyme overbrengen, een infectie veroorzaakt door de Borrelia-bacterie. Een steek van een wesp, bij of hommel in de mond is gevaarlijk omdat zwelling daar mogelijk de luchtpijp afsluit. Ga daarmee dan ook altijd naar een arts. Een insectensteek kan verder een allergische reactie geven. Eén op de honderd Nederlanders heeft een wespenallergie. Elk jaar sterven vijf tot tien mensen daaraan. Ook voor bijen- en hommelsteken kun je een allergie ontwikkelen, maar dat komt weinig voor omdat die insecten minder vaak steken.

8. Is zo’n allergie aangeboren?

Nee. Een wespenallergie kan zich pas ontwikkelen als iemand al een keer door een wesp is gestoken. Op dat moment worden er antistoffen in het lichaam aangemaakt. Bij elke volgende steek is er dan een kans van ongeveer 50% op een allergische reactie. Belangrijke signalen die op een allergische reactie wijzen zijn rode uitslag, zwelling en jeuk over het hele lichaam, benauwdheid, lichtheid in het hoofd en braken. Zulke klachten treden meestal binnen 15 à 30 minuten na de steek op. In het ergste geval raakt een patiënt in shock waarbij de bloeddruk gevaarlijk laag wordt en kan hij overlijden.

Vermoedt u een allergische reactie, schakel dan zo snel mogelijk een arts in. Die kan adrenaline toedienen om de verschijnselen tegen te gaan. Mensen die weten dat ze een wespenallergie hebben kunnen uit voorzorg ook een apparaatje bij zich dragen waarmee ze zichzelf na een steek adrenaline kunnen inspuiten.

9. Wat zijn de ziekteverschijnselen van de ziekte van Lyme?

De meeste mensen met de ziekte van Lyme merken daar gelukkig helemaal niets van. Als ze  wel klachten ontwikkelen, gebeurt dat na drie dagen tot twee maanden. Er ontstaat dan vaak – maar niet altijd! – een rode ring op de huid rondom de plaats van de beet die steeds groter wordt. Soms hebben patiënten ook last van griepachtige verschijnselen zoals koorts, vermoeidheid, gewrichtspijn en hoofdpijn.

Over het algemeen is de ziekte prima te behandelen met een antibioticumkuur. Lastiger wordt het als Lyme niet tijdig wordt ontdekt. Dat gebeurt nogal eens als er geen rode ring verschijnt, of als mensen helemaal niet hebben gezien dat ze zijn gebeten. De klachten van Lyme zijn bovendien heel algemeen; ze kunnen ook bij andere ziektes horen. Dat maakt het soms lastig om de aandoening  te herkennen.

Als Lyme onbehandeld blijft, kunnen er ernstiger problemen ontstaan zoals verlamming van de gezichtsspieren, heftige pijn in armen en benen, dubbelzien, krachtsverlies en gezwollen en pijnlijke gewrichten. Ook in zo’n later stadium is de infectie goed met antibioticum te bestrijden, maar de ontstane schade aan de gewrichten en het zenuwstelsel is soms blijvend.

De ziekte van Lyme kan niet van mens op mens worden overgedragen. Trouwens ook niet van huisdier op mens. Maar teken kunnen wel van dieren naar mensen overlopen. Met een aai of een knuffel is dat zo gebeurd. Vandaar dat het belangrijk is huisdieren die van de lente tot en met het najaar buiten komen altijd te controleren op teken. Zelfs als ze behandeld zijn met een tekenwerend middel.

10. Wat te doen als je door een teek gebeten bent?

Geen paniek: in de meeste gevallen is een tekenbeet volkomen onschuldig. Zelfs als u door een besmette teek wordt gebeten (minder dan de helft van alle teken in Nederland draagt de Borrelia-bacterie bij zich) betekent het nog niet dat u ook Lyme krijgt. De Borrellia-bacterie houdt zich op in de darmen van de teek. Via zijn speeksel kan die in een mensenlichaam terechtkomen. Dat duurt echter even. Als u de teek binnen 24 uur verwijdert, is die kans slechts 1 of 2%.

Pak de teek zo dicht mogelijk bij de huid vast met speciale tekentrekker of een puntig pincet. Trek hem er voorzichtig, recht naar boven uit. Bewerk de teek vooraf niet met alcohol, nagellak of andere middelen. Van de schrik kan hij zijn darminhoud ineens in de huid spuiten waardoor er juist een infectie ontstaat.

Bij onder andere dierenwinkel, drogist en apotheek zijn hulpmiddelen zoals een tekenlasso te koop om een teek gemakkelijk in zijn geheel te verwijderen. U kunt die ook gebruiken om teken bij huisdieren weg te halen. Maak een teek dood door er met uw nagel of een hard voorwerp op de drukken tot je een klikgeluid hoort. Gooi een levende teek nooit terug in de natuur of in de vuilnisbak, waar hij op zijn volgende slachtoffer kan wachten.

Na het verwijderen ontsmet u het achtergebleven wondje met jodium of 70% alcohol. Noteer tot slot de datum en de plaats waarop u bent gebeten. Als er rond de beet een rode ring of vlek van meer dan vijf centimeter ontstaat,of als u in de maanden na de beet last krijgt van griepachtige verschijnselen is het verstandig om naar de huisarts te gaan. Bij twijfel wel doen, want hoe eerder je erbij bent met Lyme, hoe beter.

11. Hoe voorkom dat je door insecten wordt gebeten of gestoken?

• Gebruik liever geen geparfumeerde cosmetica, dat trekt insecten aan.
• Sla nooit naar insecten om ze te verjagen, daardoor zullen ze zich juist gaan verdedigen.
• Draag goedsluitende kleding, zodat de insecten geen kans krijgen in mouwen of broekspijpen te kruipen.
• Ga in het donker niet dicht bij een lichtbron zitten, want insecten worden door licht aangetrokken.
• Hang een klamboe om uw bed.
• Houd insecten op afstand op afstand door het dragen van witte kleding, door rook (van een citronellakaars of wierook) of door het insmeren van de huid (en eventueel het besprenkelen van beddengoed) met een insectenwerend middel dat DEET bevat.

Middelen met het bestanddeel  DEET zijn ook heel doeltreffend bij het op afstand houden van teken. Teken verschuilen zich in struiken en hoog gras. Blijf als u het groen ingaat dus zoveel mogelijk op de paden. Controleer bij thuiskomst altijd uw lichaam en kleren op teken.

12. Kun je tegen een wespenallergie of tegen de ziekte van Lyme worden ingeënt?

Tegen Lyme niet. Mensen met een wespenallergie kunnen daar wel vanaf worden geholpen met behulp van immunotherapie (ook wel desensibilisatie genoemd). Dat is een behandeling waarbij patiënten ongevoelig (immuun) worden gemaakt voor wespengif door hun lichaam er langzaam aan te laten wennen. Een arts spuit met tussenpozen van enkele uren of dagen steeds oplopende hoeveelheden gezuiverd wespengif in de huid, net zolang tot de hoogst nodige dosis is bereikt. Vanaf dat moment is de patiënt beschermd tegen een volgende steek. Daarna zal hij gedurende drie tot vijf jaar elke zes weken opnieuw ingeënt moeten worden. Zolang duurt het namelijk om het lichaam blijvend ongevoelig te maken voor het gif. Van de mensen die de immunotherapie volledig afmaken is 95% daarna voor altijd van zijn wespenallergie af.

Dit artikel is tot stand gekomen met medewerking van  Hanneke Oude Elberink, internist-allergoloog in het Universitair Medisch Centrum Groningen, Anna-Marijke Laheij-DeBoer, dermatoloog in het Universitair Medisch Centrum Utrecht en de afdeling Infectieziektebestrijding van de GGD Gelre-IJssel in Apeldoorn.