ALLES OVER MAAG- EN DARMKLACHTEN

 

Dit artikel is verschenen in Margtiet 16 – 11 april 2008.

Maar liefst één op de zeven Nederlanders heeft last van spijsverteringsklachten. Dat zijn meer dan twee miljoen mensen.

Hoe werkt de spijsvertering eigenlijk?

Voedsel legt een lange weg af door je lichaam. In je mond wordt het eten met speeksel vermengd. Zodra je slikt, komt het voedsel in de slokdarm. Via een poortje belandt het vervolgens in de maag. Dat poortje is een sluitspier, die voorkomt dat voedsel en maagzuur terug de slokdarm instromen.

De maag trekt samen om het voedsel klein te maken. Bovendien wordt er zuur maagsap aan toegevoegd, dat onder andere bacteriën doodt en een begin maakt met de vertering van voedsel. Gemiddeld blijft een maaltijd ongeveer drie uur in je maag. Eet je veel vet, dan duurt het langer. In totaal kan je maag wel drie tot vier liter voedsel en vocht bevatten.

Het mengsel van fijngemalen eten en maagzuur gaat in kleine porties naar de dunne darm, waar een belangrijk deel van de vertering plaats vindt. Via de wand van de dunne darm (ruim 5 meter lang!) worden belangrijke voedingsstoffen opgenomen in het bloed. 

Onverteerbare voedselresten gaan door naar de dikke darm, waar er water en zouten uitgefilterd worden. Het laatste deel van de dikke darm (de endeldarm) vormt de opslagplaats van ontlasting. Is die vol, dan voel je aandrang om naar de wc te gaan. Een volwassen mens heeft gemiddeld zo’n 100 tot 200 gram ontlasting per dag. 

 

Wat voor klachten kun je aan je maag krijgen?

Een opgeblazen gevoel

De oorzaak van een opgeblazen gevoel na het eten ligt soms bij een ‘luie’ maag: de maagspier trekt te weinig of onregelmatig samen. Doordat het voedsel niet goed wordt gekneed en gemengd, blijft het langer dan normaal op één plek. Daardoor kan een vol gevoel of misselijkheid ontstaan. Ook winderigheid of het prikkelbare darmsyndroom kunnen een opgeblazen gevoel veroorzaken. 

Brandend maagzuur

Brandend maagzuur is een veelgehoorde klacht: 10% van de mensen in West-Europa heeft er last van. We spreken van brandend maagzuur als het zure sap uit de maag terugstroomt in de slokdarm. Als dat regelmatig gebeurt geeft dat een  branderig of drukkend gevoel achter het borstbeen. Sommige patiënten hebben ook last van een geïrriteerde keel of hoestklachten.

Het terugstromen van maagzuur naar de slokdarm wordt meestal veroorzaakt doordat het poortje (de sluitspier) tussen de maag en de slokdarm niet goed sluit. Datzelfde kan gebeuren als er extra druk op de maag staat, bijvoorbeeld door overgewicht, verstopping of zwangerschap.

In principe kunnen mensen met brandend maagzuur alles eten en drinken. Zoek daarom goed uit van welke voedingsmiddelen u mogelijk last heeft, voordat u radicaal allerlei zaken uit uw dieet schrapt. Andere tips bij brandend maagzuur zijn:

• Eet kleine maaltijden, verspreid over de dag.
• Vermijd vet eten: dat blijft langer in uw maag zitten.
• Eet drie uur voor het slapengaan niets meer: een lege maag vermindert zuurproductie en verkleint de kans op problemen ’s nachts.
• Verhoog het hoofdeinde van uw bed: dat voorkomt dat maagzuur terugstroomt als u slaapt.
• Pas op met alcohol, chocolade, vet en pepermunt: die stoffen werken negatief op de sluitspier.
• Stop met roken: nicotine verslapt de sluitspier en veroorzaakt irritatie van het maagslijmvlies.

Er wordt wel gezegd dat melk helpt bij brandend maagzuur. Niet waar. Melk bindt het zuur wel even, maar stimuleert daarna juist de aanmaak ervan. De pijn neemt tijdelijk af en wordt daarna alleen maar heviger.

Als u regelmatig last hebt van brandend maagzuur, is het verstandig naar de huisarts te gaan. Die kan zonodig medicijnen voorschrijven. 

Maagzweer

Een maagzweer is een wondje in het slijmvlies van de maag of de twaalfvingerige darm (= het eerste deel van de dunne darm). De grootte kan variëren van een speldenknop tot een euro. Zit de zweer in de maag, dan treden er vaak klachten vlak na het eten op. Een zweer in de twaalfvingerige darm geeft meestal juist klachten als je een tijdje niet gegeten hebt.

Een maagzweer kan een drukkende, zeurende en soms hevige pijn teweegbrengen. Soms gaat die ook gepaard met misselijkheid, braken en boeren. In een enkel geval leidt zo’n zweer tot een maagbloeding of zelfs een gat in de maagwand (maagperforatie). Dan is directe behandeling nodig.

Vier van de vijf maagzweren worden veroorzaakt door een bacterie, de Helicobacter pylori. In Nederland zijn heel wat mensen drager van deze bacterie, maar zij krijgen lang niet allemaal een maagzweer. Als is vastgesteld dat je besmet bent, wordt de bacterie met antibiotica bestreden. Verder wordt een sterke zuurremmer gegeven om de maagzweer de kans te geven te herstellen. 

Maagkanker

Maagkanker – een kwaadaardige tumor in het maagslijmvlies – is vrij zeldzaam. In Nederland wordt het jaarlijks bij zo’n 2000 mensen vastgesteld. Maagkanker komt vooral voor bij mensen ouder dan 60 jaar en bij mannen twee keer zo vaak als bij vrouwen.

Er is geen duidelijke oorzaak voor maagkanker. Wel is bekend dat een langdurige infectie met de bacterie Helicobacter pylori (die ook maagzweren veroorzaakt) de kans erop mogelijk vergroot. Ook roken en overmatig alcoholgebruik zijn risicofactoren . De eerste klachten van maagkanker zijn vaak vaag: brandend maagzuur, minder eetlust, gewichtsverlies, pijn in de bovenbuik, misselijkheid, een vol gevoel en braken. Heeft u lange tijd last van een of meerdere van deze klachten, vraag dan advies aan uw huisarts.

Wat voor klachten kun je aan je darmen krijgen?

Winderigheid

Winderigheid is een gevoelig onderwerp. En dat terwijl het heel normaal is! Ieder mens laat tien tot twintig windjes per dag. Sommige mensen hebben echter veel meer last van gasvorming. Dat kan heel vervelend zijn. Bij winderigheid is het verstandig om langzaam te eten, goed te kauwen en niet veel te praten tijdens het eten. Daarmee voorkomt u dat u veel lucht inslikt. Koolzuurhoudende dranken en kauwgom kunt u ook beter mijden. Verder staan sommige etenswaren erom bekend dat ze meer gasvorming kunnen geven, zoals nieuwe aardappelen, spruitjes, prei, knoflook, peulvruchten, kool, uien, scherpe kruiden en noten. 

Ontlastingsproblemen

Hoe vaak is normaal als het om ontlasting gaat? De ene persoon gaat twee keer per dag, de ander maar drie keer per week. Elk mens heeft kortom zijn eigen ritme. Het gaat erom dat er regelmaat in het ontlastingspatroon zit, dat de ontlasting soepel is en dat je niet hoeft te persen. Wordt dat patroon anders of wisselt het steeds, dan kan er wat aan de hand zijn.

Diarree

Met diarree wil je lichaam schadelijke stoffen zo snel mogelijk uit het darmkanaal verwijderen. Kenmerkend is dat de ontlasting veel dunner is dan normaal. Ook moet je (veel) vaker naar het toilet.

Diarree kan het gevolg zijn van ‘iets verkeerds’ eten, een infectie, stress of bepaalde geneesmiddelen. Maar ook een aandoening als voedselintolerantie en een chronische darmontsteking kan diarree geven.

Vroeger werd gezegd dat je bij diarree licht verteerbaar voedsel zoals beschuit en geraspte appel moest gebruiken. Inmiddels is gebleken is dat dat helemaal geen nut heeft. Zorg dat u goed blijft eten (liefst met veel vezels, want deze absorberen en binden vocht en kunnen dus helpen de ontlasting te verstevigen) en drink zoveel mogelijk. Ga naar de huisarts als de diarree langer dan een paar dagen aanhoudt. 

Verstopping

Er is sprake van verstopping als je minder dan drie keer per week naar het toilet kunt voor ontlasting, of als je veel moeite moet doen om het kwijt te raken. De kwaal kan ontstaan door het uitstellen van de stoelgang, te weinig vezels in de voeding, te weinig drinken of te weinig lichaamsbeweging. Ook psychische factoren zoals spanning kunnen een rol spelen. Hetzelfde geldt voor bepaalde medicijnen. Verder zijn er allerlei ziektes die verstopping kunnen veroorzaken, zoals schildklierziekten, suikerziekte en kanker of poliepen in de dikke darm.

Verstopping valt in veel gevallen goed te verhelpen. De belangrijkste tips zijn:  

• Eet gezond, gevarieerd en vooral vezelrijk.
• Zorg voor voldoende lichaamsbeweging.
• Drink voldoende, minimaal twee liter per dag.
• Reserveer een bepaalde tijd van de dag waarop u probeert ontlasting te krijgen.
• Ga meteen naar het toilet als u aandrang heeft.

Er wordt wel gezegd dat je van bananen verstopping krijgt. Klopt niet. In bananen zitten juist veel vezels die zorgen voor een soepele ontlasting en goede stoelgang. Dat ontbijtkoek laxerend werkt is al net zo’n misverstand. Ontbijtkoek bevat namelijk te weinig voedingsvezels om de darmwerking te bevorderen.

Wie via zijn voeding toch onvoldoende vezels binnenkrijgt, kan bij de drogist of apotheek vezelpreparaten kopen. Ga niet op eigen houtje laxeermiddelen gebruiken, óók niet de zogenaamd natuurlijke producten op basis van sennapeulen. Die kunnen bij langdurig gebruik uw darmen blijvend beschadigen. 

Prikkelbare darmsyndroom (PDS)

Mensen met het prikkelbare darmsyndroom (PDS) hebben regelmatig last van hun darmen. Vooral jongvolwassenen worden erdoor geplaagd en vrouwen ruim twee keer zo vaak als mannen. Veel voorkomende klachten zijn: buikpijn, hevige krampen, een opgeblazen gevoel, winderigheid en problemen met de stoelgang.

De oorzaak van PDS is niet precies bekend. Waarschijnlijk gaat het om een combinatie van een gestoorde beweging van de darm, een overgevoelige darmwand, stress en voeding. Er bestaan geen medicijnen om PDS te genezen. De huisarts zal een voedings- en leefstijladvies geven. Ook kan hij verschillende middelen voorschrijven om de klachten te verminderen. Een vrij nieuwe manier om PDS te behandelen is door middel van een speciale vorm van hypnose. Circa 80% van de patiënten heeft hier baat bij. 

Chronische darmontsteking

Bij een chronische darmontsteking is de darm ontstoken, zonder dat een bacterie of virus daar de oorzaak voor is. Waardoor de klachten ontstaan is niet helemaal duidelijk. Waarschijnlijk spelen een ontregeling van het afweersysteem, omgevingsfactoren en erfelijkheid een rol. Naar schatting zijn er in Nederland ongeveer 50.000 mensen met een chronische darmontsteking. 20.000 daarvan hebben de ziekte van Crohn en 30.000 colitis ulcerosa. Jaarlijks groeit dat aantal met zo’n 2500 nieuwe patiënten.  

De ziekte van Crohn ontstaat meestal op de grens van de dikke en de dunne darm, maar kan in het hele spijsverteringskanaal voorkomen.  Het belangrijkste kenmerk van de ziekte is ontstoken plekjes in de darmwand. Na genezing laten die littekenweefsel achter. De doorgang van de darm wordt daardoor vernauwd, zodat de ontlasting er moeilijk doorheen kan. Soms groeien de ontstekingen door de darmwand heen en ontstaan er fistels: open verbindingen met andere organen. De belangrijkste klachten bij de ziekte van Crohn zijn buikpijn, koorts, diarree, moeheid en bij kinderen een groeiachterstand. Als de klachten langdurig zijn kan de darmfunctie achteruit gaan, met vermagering en vitaminegebrek als gevolg. 

Colitis ulcerosa komt alleen in de dikke darm voor. Ook bij die ziekte ontstaan ontstekingen. Het verschil met Crohn is dat die aan de oppervlakte blijven en niet door de darmwand heen groeien. De meest voorkomende klachten zijn buikpijn en diarree, vaak met slijm en bloed. 

Chronische darmontstekingen kunnen helaas (nog) niet worden genezen. Wel zijn er middelen die de ontstekingen afremmen en nieuwe ontstekingen tegengaan. Zo wordt geprobeerd de klachten in toom te houden. 

Divertikels

Divertikels zijn kleine uitstulpingen van de dikke darmwand in de buikholte. Je kunt ze vergelijken met een binnenband van een fiets die op zwakke plekken door de buitenband naar buiten komt. Divertikels komen veel voor – 20% tot 50% van alle mensen boven de 50 heeft ze – maar ze geven gelukkig lang niet altijd klachten. De problemen ontstaan meestal pas als er voedselresten in achterblijven. Aanwezige bacteriën gaan zich dan vermenigvuldigen en dat kan tot ontstekingen leiden.

Artsen denken dat het ontstaan van divertikels te maken heeft met het eten van te weinig vezels. Door een tekort aan vezels blijft de ontlasting langer in je darmen en wordt de druk op de darmwand – en dus de kans op uitstulpingen – groter. Door gezond, gevarieerd en vezelrijk te eten en voldoende te drinken blijft de ontlasting zacht en soepel. 

Dikke darmpoliepen en dikke darmkanker

Darmpoliepen komen met het klimmen der jaren vaker voor: 5% à 10 % van de mensen boven de 50 heeft ze, vaak zonder het zelf te weten. Een poliep is een woekering van het slijmvlies in de dikke darm. Sommige zijn zo groot als een speldenknop, andere wel enkele centimeters in doorsnede. Meestal blijven de poliepen onschuldig, maar soms ontwikkelen ze zich tot dikke darmkanker.

Dikke darmkanker is een van de meest voorkomende kankersoorten in de westerse wereld. Het is de tweede meest voorkomende vorm van kanker in Nederland; jaarlijks sterven er 4500 mensen aan. Bovendien komen er elk jaar 10.000 nieuwe patiënten bij. Bij vrouwen is darmkanker de op een na meest voorkomende vorm van kanker (na borstkanker). Bij mannen staat darmkanker op de derde plaats, na long- en prostaatkanker. De ziekte ontstaat meestal na het 40^ste levensjaar. Vanaf 60 neemt het risico fors toe.

Darmkanker begint altijd met poliepen. Waarom die bij de ene persoon in kwaadaardig weefsel veranderen en bij de andere niet, is onbekend. Wel is het zo dat het eten van veel rood vlees en voorbewerkt vlees de kans op darmkanker vergroot. Zuivelproducten, fruit, groente en granen bieden mogelijk bescherming tegen darmkanker. Bij vegetariërs komt de ziekte dan ook veel minder vaak voor.

Wat voor klachten darmkanker veroorzaakt hangt af van waar de tumor zich bevindt. Soms veroorzaakt een gezwel pijnklachten in de buik. Andere belangrijke alarmsignalen zijn onverklaarbaar gewichtsverlies en bloed bij de ontlasting. Omdat darmkanker lang aanwezig kan zijn zonder dat je iets merkt, wordt het vaak pas laat ontdekt. 

Wat kun je doen om je maag en darmen in optimale conditie te houden?

Door dagelijks voldoende voedingsvezels te eten kun je maag- en darmproblemen voorkomen of verminderen. Maar vezels hebben meer voordelen. Zo spelen ze door hun hongerstillende en cholesterolverlagende effect een belangrijke rol bij het tegengaan van overgewicht en kunnen beschermen tegen suikerziekte type 2. Toch krijgt maar één op de tien Nederlanders voldoende voedingsvezels binnen! Op http://www.vezeltest.nl kunt u testen of u voldoende vezels eet. 

Andere tips om je spijsvertering gezond te houden zijn:

• Goed kauwen zorgt ervoor dat het speeksel beter vermengd wordt met het voedsel.
• Neem de tijd voor het eten: zo krijgt uw lichaam meer kans het voedsel goed te verteren.
• Eet en drink regelmatig: drie hoofdmaaltijden en twee tussendoortjes zorgen ervoor dat alle voedingsstoffen goed worden opgenomen.
• Goede hygiëne voorkomt dat voedsel besmet kan raken met bacteriën of parasieten.
• Een gezond gewicht verkleint de kans op spijsverteringsklachten.
• Blijf in beweging: lichaamsbeweging stimuleert de samentrekkingen van de darm.
• Rook niet: roken vergroot de kans op keel- en slokdarmkanker en heeft een slechte invloed op het maag- en darmslijmvlies.

<Kader: Meer weten?>

Meer informatie over spijsvertering en maag- en darmproblemen kunt u krijgen bij de Maag Lever Darm Stichting: telefoon 0900-20 25 625 of kijk op http://www.mlds.nl. Daar zijn ook over alle in dit artikel besproken onderwerpen brochures te bestellen of te downloaden. Samen met zeven specialisten en vier patiëntenverenigingen heeft de Maag Lever Darm Stichting de website www.darmkanker.info vernieuwd en uitgebreid met informatie over risicofactoren en preventie.

<Kader: Patiëntenverenigingen>

Er zijn diverse patiëntenverenigingen waar mensen met specifieke maag- of darmklachten terecht voor informatie, ervaringsverhalen en lotgenotencontact. De Crohn en Colitis Ulcerosa Vereniging Nederland bijvoorbeeld (telefoon 0346 – 261 001 of www.chron-colitis.nl) en de Prikkelbare Darm Syndroom Belangenvereniging (telefoon 033 – 476 62 47 of www.pdsb.nl). Telefoonnummers en websites van andere patiëntenverenigingen vindt u op www.mlds.nl. 

Voor dit artikel is gebruik gemaakt van de ‘Gezondheidsgids nr. 87’ (Special december 2007) en van de volgende brochures van de Maag Lever Darm Stichting: ‘Gezonde spijsvertering’, ‘Spijsvertering bij 50+ ers’, ‘Spijsverteringskolder’, ‘Maagklachten’, ‘Brandend maagzuur’, ‘Voeding bij maag/lever/darmaandoeningen’, ‘Chronische darmontsteking’, ‘Prikkelbare darmsyndroom’, ‘Divertikels’, ‘Dikke darmpoliepen’ en ‘Dikke darmkanker’. Met dank aan Linda de Wit, voorlichter van de Maag Lever Darm Stichting.