RUZIE OM DE ERFENIS

Dit artikel is gepubliceerd in Plus Woman van januari 2010.

Broers en zussen maken steeds vaker ruzie over de erfenis, blijkt uit onderzoek onder notarissen. Dat heeft meestal niets te maken met hebberigheid, maar alles met onverwerkte gevoelens. Hoe verdeel je de erfenis zo, dat alle kinderen er tevreden over zijn?

Marja (53) heeft haar moeder het jaar voor haar dood intensief verzorgd. Dat had ze drie jaar eerder bij haar vader óók al gedaan. Zij vindt het daarom logisch dat zij eerste keus heeft bij het verdelen van de spullen uit het ouderlijk huis. Haar zussen Petra (51) en Els (48) zien dat heel anders. Volgens hen was Marja als oudste altijd al het lievelingetje van hun ouders. Ze vinden dat zij nu eens als eerste aan de beurt mogen zijn.’

Verhoudingen op scherp

Een kind dat om wat voor reden dan ook meer krijgt dan de andere(n): het is vaak de oorzaak van problemen met de erfenis. Als het alleen om geld gaat lijkt de oplossing simpel; volgens de wet krijgt ieder immers een gelijk deel. Maar wat als ouders tijdens hun leven één van de kinderen al wat geld hebben toegestopt, en de rest niet? Grote kans dat de anderen zich dan tekort gedaan voelen. En dat willen compenseren, bijvoorbeeld door de meest dierbare spullen op te eisen

“Na de dood van hun ouders worden broers en zussen met hun neus op het verleden gedrukt”, zegt Else-Marie van den Eerenbeemt. “Oud zeer dat diep weggestopt zat, duikt opeens weer op en zet de verhoudingen op scherp.”

Van den Eerenbeemt heeft als familietherapeut en docent familiebetrekkingen en nalatenschapmediation veel onderzoek gedaan naar problemen rond nalatenschap. Omdat gevoelens in de periode van rouw onvoorspelbaar heftig naar boven komen, verloopt het verdelen van de erfenis volgens haar niet altijd vlekkeloos.

“Het is een periode waarin de rekening van geven en nemen, van vreugde en verdriet in het gezin wordt opgemaakt. Wie kreeg vroeger de meeste aandacht? Wie kwam er tekort? Wie heeft er het meest voor de ouders gezorgd? Om er met de erfenis uit te komen, moeten conflicten daarover eerst worden opgelost.”

Je gevoelens na de dood van je ouders op een rijtje zetten is al moeilijk genoeg, laat staan dat je daar ook nog met je broers en zussen over moet praten. In plaats daarvan wordt er vaak over spullen geruzied.

Van den Eerenbeemt: “Elk kind heeft zijn eigen, unieke geschiedenis met zijn ouders. Die wil hij terugzien bij het verdelen van de erfenis. Meestal heeft een ruzie over een tafel of een schilderij niets te maken met de financiële waarde. Het gaat om het gevoel waar het ding voor staat, bijvoorbeeld aandacht of veiligheid. Zo kan het oude naaitrommeltje van mam de bevestiging zijn van de speciale band tussen moeder en dochter. Of de oude, gehavende stoel van pa als goedmakertje voelen voor het feit dat hij er nooit was voor zijn zoon.”

Herinneringen in een koffer

Sommige ouders denken verstandig te zijn door van te voren alles te regelen. Die plakken bijvoorbeeld stickers op hun spullen.

“Niet zo handig”, vindt Van den Eerenbeemt. “Want misschien wilde de andere dochter óók dat ene vaasje. Zij voelt zich dan later tekort gedaan. Het is beter om een lijst op te stellen van de spullen, waarop iedereen kan aankruisen wat hij of zij het liefste wil. Kiezen meerdere kinderen hetzelfde? Dan kun je daar vervolgens om loten.”

Is het moment van verdeling eenmaal daar, dan is het volgens Van den Eerenbeemt belangrijk om tot een oplossing te komen waar iedereen zich goed bij voelt.

“De afwikkeling van de nalatenschap van je ouders heeft invloed op de rest van je leven. Soms drijft een conflict het gezin voorgoed uiteen, maar vaak brengen erfenissen broers en zussen juist dichter bij elkaar. De verdeling van spullen biedt namelijk ook een grote kans op verzoening.”

Een heel praktische oplossing vindt zij dingen die iedereen graag wil hebben in de familie rond te laten gaan. “Zo’n collectie hoeft niet alleen uit kostbare voorwerpen te bestaan. Ook fotoalbums of speelgoed kunnen prima uitgewisseld worden. Stop ze in een mooie herinneringskoffer, die tijdens een jaarlijkse reünie –op de trouwdag van je ouders bijvoorbeeld – wordt overgedragen aan de volgende in de rij. Daarna eet je gezellig met z’n allen. Op die manier versterkt de erfenis de familieband juist.”

Het onderliggende gevoel

Als de emoties over de verdeling van de erfenis hoog oplopen, is het soms moeilijk om er nog onderling uit te komen. In dat geval kan het verstandig zijn hulp in te schakelen, bijvoorbeeld van een nalatenschapcoach. Maartje van Hazendonk was twee jaar geleden de eerste die zich met dat beroep in Nederland vestigde. “Ik werkte al tien jaar met veel plezier als kandidaat-notaris. Vooral het familierecht vond ik leuk, vanwege het nauwe contact met mensen en de emoties die daar bij kwamen kijken.”

Regelmatig liep een erfeniskwesties op een waar drama uit. ‘Dat moet anders kunnen’, dacht Van Hazendonk. Ze volgde opleidingen tot coach en mediator, en vestigde zich als zelfstandige nalatenschapcoach. Het bleek een gat in de markt te zijn. Inmiddels zijn er al een stuk of tien van in Nederland.

Waarin onderscheidt Van Hazendonk zich van andere ‘hulpverleners’ op de erfenismarkt, zoals boedelverdelers? “Die richten zich op het praktische werk, zoals het verdelen van de spullen, of het opzeggen van verzekeringen. Dat kan ik ook doen, maar broers en zussen komen toch vooral bij mij om stroeve onderhandelingen over de erfenis vlot te trekken. Vaak hebben ze allemaal een stelling ingenomen, waar ze niet meer van willen afwijken. Ik help ze dan om weer met elkaar in gesprek te gaan.”

Bepaalde situaties maken de afwikkeling van de erfenis bijna altijd lastig, volgens Van Hazendonk. Met stip op één: een familiebedrijf. Maar ook over een huis in het buitenland en kostbare erfstukken kan makkelijk ruzie ontstaan. Zelfs als er een duidelijk testament is. “Uiteindelijk draait het om het onderliggende gevoel van de kinderen. Dat verandert niet door een stuk papier.”

Van Hazendonk heeft wel eens meegemaakt dat twee zussen elkaar letterlijk in de haren vlogen. “Hun hele leven was er al sprake van rivaliteit. De enige manier waarop ze met elkaar konden communiceren, was met verwijten en agressie. ‘Jij gunt mij ook nooit iets!’, riep de één steeds tegen de ander. Tijdens een gesprek met mij erbij viel het kwartje: ze vochten niet over de erfenis, maar – net als vroeger – om de aandacht van hun moeder. Zodra dat duidelijk was, werden de spullen ineens minder belangrijk. Bij de volgende bijeenkomst vielen ze elkaar zelfs in de armen!”

Een uur per gezinslid

Zo’n ‘aha’ moment zorgt in bijna elke zaak voor de ommekeer, aldus Van Hazendonk.

“De loyaliteit tussen broers en zussen is in de meeste gevallen heel sterk. Maar omdat de rekening over de liefde van de ouders vereffend moet worden, veranderen ze in rivalen. Ze willen wel samen verder, maar ze weten niet meer hoe. Ik probeer de vertroebelde verhoudingen boven tafel te krijgen. Uiteindelijk draait het maar om één ding: erkenning van elkaars gevoel. Als je begrijpt dat je broer boos is omdat hij altijd dacht dat hij minder goed was dan de rest, wordt het veel makkelijker om hem bepaalde zaken te gunnen. Van je overleden ouders kun je geen erkenning meer krijgen. Maar als broers en zussen kun je achteraf nog een hoop goedmaken.”

Er komen vooral grote gezinnen in haar praktijk, met minimaal drie of vier kinderen. Die

hebben allemaal hun eigen rol in de familie, ziet ze. “Oudere kinderen voelen zich verantwoordelijk, nemen de leiding en zijn tussen de regels door van mening dat ze recht hebben op meer dan de anderen. Het middelste kind trekt zich vaak terug en de jongste voelt zich dikwijls bij voorbaat miskend. Net als toen ze klein waren. Mijn taak is er voor te zorgen dat iedereen voldoende aan zijn trekken komt. Zo niet, dan heb je kans dat de ruzie tijden later alsnog oplaait.”

Hoeveel tijd en geld het kost om tot een bevredigende oplossing te komen, verschilt van gezin tot gezin. “Als vuistregel hanteer ik: minimaal één uur per gezinslid. Verdeeld over meerdere sessies, want je hebt tijd nodig om dingen te laten bezinken. Bij een gezin met vier kinderen en een uurtarief van €150 komt dat neer op € 600.”

Het liefst nodigt ze alle betrokkenen uit, ook broers en zussen die zeggen dat ze niets hoeven, of die al jaren geen contact met de familie hebben. “Hen wil je er juist bij hebben, omdat daar vaak een wereld van pijn en verdriet achterzit. Als je die niet  aanpakt, blijft dat de onderlinge relaties voor altijd negatief beïnvloeden.”

De mooiste erfenis: harmonie

Wanneer familieleden elkaar weer weten te vinden, is de juridische en belastingtechnische afwikkeling van de nalatenschap meestal snel voor elkaar. Maar het lukt niet altijd, geeft ze toe. “Soms blijven erfgenamen liever boos op elkaar.”

Tot nu toe is het één keer voorgekomen, dat een vader zich met zijn volwassen kinderen bij Van Hazendonk meldde. Zij kwamen er onderling niet uit hoe het na het overlijden van vader verder zou moeten met het familiebedrijf.

“Een heel goed idee om in zo’n situatie hulp in te roepen”, vindt ze. “Want ook bij ruzie over de erfenis geldt: voorkomen is beter dan genezen. Er zijn maar weinig ouders en kinderen die bij leven over het onderwerp durven te praten. Zonde! Door dan duidelijke afspraken te maken, laat je je kinderen misschien wel de meest kostbare erfenis na: harmonie en saamhorigheid in de familie.”

Tot slot wil Van Hazendonk graag nog één ding kwijt. “Kinderen praten vaak in termen van ‘ik heb recht op’ als het over de erfenis gaat. Maar zo vanzelfsprekend is dat niet. Ouders kunnen tijdens hun leven alles opmaken, als ze daar zin in hebben. Zie het eerder als een voorrecht dan een recht om iets te erven. Welke vorm het ook heeft: dat is iets om dankbaar voor te zijn.”

[Kader]

Meer weten?

• Voor meer informatie over de praktijk van Maartje van Hazendonk: http://www.denalatenschapscoach.nl.
• Else-Marie van den Eerenbeemt, De liefdesladder – Over familie en nieuwe liefdes (Uitgeverij Archipel, 2007).
• Else-Marie van den Eerenbeemt, Door het oog van de familie – Liefde, leed en loyaliteit (Uitgeverij Bert Bakker, 2008).

[Kader]

Suggesties voor erfenisverdelers

• Betrek alle broers en zussen bij de boedelverdeling. Vraag naar elkaars behoefte.
• Als één van de kinderen zegt ‘ik hoef niets’, doe dan extra je best hem of haar erbij te betrekken.
• Geef erkenning aan broers of zussen die voor de ouder(s) hebben gezorgd.
• Laat partners buiten de discussie.
• Laat spullen die iedereen wil hebben in de familie rouleren.

Tips voor ouders

• Maak een testament.
• Sluit geen enkel kind uit, en trek niemand voor.
• Kies een buitenstaander die het gezin goed kent als executeur-testamentair.
• Laat de kinderen op een lijst aankruisen welke spullen ze het liefst willen hebben. Bespreek dat gezamenlijk.
• Houd de schoonfamilie erbuiten.

Uit: Else-Marie van den Eerenbeemt, De liefdesladder – Over familie en nieuwe liefdes (Uitgeverij Archipel, 2007).