OP DE VIRTUELE SOFA: ONLINE COACHING

Heb je twijfels over je relatie? Worstel je met gevoelens van onzekerheid? Weet je niet meer hoe het verder moet met je werk? Mail de online coach! Want coaching via internet werkt, zo blijkt. 

Mirjam Windrich runde een succesvolle praktijk voor coaching en therapie. Behalve dat ze met mensen praatte, gaf ze hen ook schrijfopdrachten via de mail. Zo ontdekte ze dat coaching via internet in korte tijd goede resultaten opleverde. Daarop besloot ze als een van de eerste coaches in Nederland alleen nog maar online met cliënten te gaan werken. Aan Margriet Lijf en Leven legt ze uit hoe dat in zijn werk gaat.

 

Met wat voor problemen melden mensen zich bij een online coach?

“Dat kan van alles zijn: relationele kwesties, problemen met seksualiteit of twijfels over werk bijvoorbeeld. Vaak is de achterliggende oorzaak van al dat soort vragen een gebrek aan zelfvertrouwen. Vooral vrouwen durven nogal eens geen actie te ondernemen omdat ze het gevoel hebben dat ze niet de moeite waard zijn.”

 

Wat is het verschil tussen online therapie en online coaching?

De begrippen worden vaak door elkaar gebruikt en ze overlappen elkaar deels ook. Simpel gezegd gaat therapie over genezing en coaching over doen. Bij coaching draait het om zelfwerkzaamheid, en om concrete doelen stellen. De aanpak is heel praktisch. Ik stel vragen om het zelfbewustzijn van de ander te vergroten, zodat ze die zijn of haar talenten beter kan inzetten.

 

Waarom werkt coaching via internet zo goed?

“De aanpak via internet is grotendeels hetzelfde als in levenden lijve – ik stel vragen om de cliënt zichzelf beter te laten leren kennen – maar de omgeving is anders. Communiceren via de computer geeft mensen een veilig gevoel; het is anoniem en er is niemand die je direct beoordeelt. Dat maakt het makkelijker om je te concentreren en om openhartig te zijn.” 

 

Waarom zou iemand voor online coaching kiezen in plaats van persoonlijke gesprekken?

“Afgezien van dat het goed blijkt te werken, is coaching via internet ook heel praktisch. Er zijn geen wachtlijsten voor en je kunt mailen als het jou uitkomt. Bovendien hoef je niet steeds op en neer te reizen. Ik heb ook vaak cliënten in het buitenland!”

 

Hoe gaat het in zijn werk?

“Vooraf kies je voor een coachingstraject van een, drie of vijf weken. Gedurende die periode hebben we meestal elke werkdag via de email contact, waarbij ik vragen stel en opdrachten geef. Al schrijvend vertel je je verhaal. Dat gaat volgens een vast stramien: je brengt je huidige situatie in kaart, ontdekt hoe het zo gekomen is, vraagt je af wat je eraan kunt doen en formuleert concrete acties. Hoe diep je daarbij wil gaan en hoe snel het proces verloopt bepaal je als cliënt zelf. Op die manier houd je altijd het heft in eigen hand.”

 

Krijgt iemand direct antwoord op zijn mail?

“Ik heb natuurlijk tijd nodig om over een antwoord na te denken, maar ik probeer altijd dezelfde dag nog te reageren. Lukt dat niet, dan laat ik dat weten.”

 

Een paar weken coaching, is dat niet te kort om nieuwe inzichten te laten beklijven?

“Helemaal niet. Een coach of therapeut zie je vaak maar eens per een of twee weken. De kans bestaat dan dat wat je hebt besproken wegzakt. Bij online coaching heb je dagelijks contact, soms wel meerdere keren per dag. Het is daardoor veel intensiever. Bovendien bouw je een geschreven dossier op. Een soort zelfhulpboek, maar dan persoonlijker. Als je even niet meer weet hoe je verder moet, kun je dat altijd teruglezen.” 

\

Is het opschrijven effectiever dan erover praten?

“Door je gedachten op te schrijven dwing je je hersenen er goed over na te denken en zorgvuldig te formuleren. Het computerscherm werkt daarbij als een soort spiegel: je bekijkt je ideeën letterlijk van een afstandje. Je vraagt je af: bedoel ik dat eigenlijk zo? En klopt wat ik heb opgeschreven wel? De inzichten die dat oplevert helpen je je gedrag te veranderen.”

 

Missen mensen het persoonlijke contact niet?

“Nee, integendeel; ze blijken het juist fijn te vinden om de behandelaar niet te zien. Als cliënt hoef je je geen zorgen te maken over hoe je overkomt en hoe de ander jouw reacties interpreteert. Gevoelens van schuld, schaamte of angst om gevoelens te uiten komen daardoor veel minder voor.”

 

Hoe weet je wanneer iemand klaar is?

“Van te voren bepaal ik in overleg met de cliënt hoelang een traject gaat duren. Dat is een goede stok achter de deur om binnen die tijd alle fasen van de aanpak te doorlopen. Dat lukt bijna altijd. Mocht iemand toch meer tijd nodig hebben, dan kunnen we de coaching altijd verlengen.”

 

Je vergelijkt online coaching wel met mediteren. Wat is de overeenkomst tussen de twee?

“Mediteren en online coaching hebben allebei als doel om mentaal orde te scheppen in een situatie. Je werkt alleen, in stilte, en concentreert je op de inhoud. Op die manier probeer je psychische problemen op te lossen of bepaalde negatieve gedachten te doen verdwijnen. In beide gevallen zuiver je je gedachten.”

 

Is het voor iedereen geschikt?

“In principe wel. Natuurlijk heeft het geen zin om achter de computer te gaan zitten als de bezigheid van het schrijven je tegenstaat. Wat overigens niet wil zeggen dat je perse schijftalent moet hebben, of hoogopgeleid moet zijn om van een online coach gebruik te maken. Als iemand verslaafd is, aan een psychische stoornis lijdt of zelfmoordneigingen heeft is het beter persoonlijk naar een coach of andere deskundige te gaan. 

 

Hoe weet je of een online coach goed is of niet?

“Er is helaas nog geen beroepsvereniging van online coaches waarbij je te rade kunt gaan. Kijk op de website van een online coach welke diploma’s en ervaring hij of zij heeft.”

 

Wat kost zo’n traject?

“Een week met iedere werkdag contact, opdrachten en oefeningen kost bij mij € 225. Voor drie weken is dat € 550, voor vijf weken € 950.” 

 

[Kader]

Meer weten?

Www.mirjam.nu. Mirjam’s nieuwste boek heet: Het succes van online coaching (Uitgeverij Het Spectrum, ISBN 9789027497383). Ze heeft ook een roman geschreven over internettherapie, getiteld Matglas (Uitgeverij Free Musketeers,  9789048401864).

Een ander boek over het onderwerp is Hallo, ik ben uw e-coach van Bart Hisschemoller (Uitgeverij Scriptum, 9789055944583).

Www.interapy.nl. 

 

[Kader]

Bewezen succes

De eerste online therapiesessie werd in 1972 gehouden op een computerconferentie in de Verenigde Staten. In Nederland kwam de trend pas veel later op gang. Eind jaren ’90 ontwikkelde de afdeling Klinische Psychologie van de Universiteit van Amsterdam Interapy: psychotherapeutische behandelingen voor bijvoorbeeld depressie en burn-out via internet. Uit onderzoek is inmiddels gebleken dat internettherapie in veel gevallen een grotere kans op genezing biedt dan één-op-één gesprekken. Coaching via internet is een relatief nieuw fenomeen. Op dit moment is er slechts een handjevol online coaches in Nederland actief. Dat aantal groeit wel snel. 

 

Glenny Sijbling (60, single) heeft een trainingsbureau (www.zininkleur.nl). Toen ze merkte dat ze in haar werk vooral veilige keuzes maakte in plaats van haar hart te volgen, besloot ze de hulp van online coach Mirjam Windrich in te roepen. In november en december 2008 hadden ze gedurende vijf weken bijna dagelijks per e-mail contact.

“Ik was al twee jaar met mijn trainingsbureau bezig, maar het lukte me maar niet om 100% voor mijn droom te gaan. Diep van binnen was ik ervan overtuigd dat ik niet goed genoeg was, dat ik het niet zou redden.

Via internet kwam ik bij de website van Mirjam terecht. Haar aanpak sprak me meteen aan. Ik houd erg van schrijven. Bovendien vond ik het heel praktisch dat ik de coaching vanuit mijn eigen huis, in mijn eigen tijd kon doen. Grappig genoeg heb ik het nooit vervelend gevonden dat ik niet wist wie er aan de andere kant van computerlijn zat. Ik had genoeg fantasie om me daar zelf een leuke voorstelling bij te maken.

Ik wilde een nieuwe impuls aan mijn eigen bedrijf geven, maar al snel werden de e-mailsessies heel persoonlijk. Mirjam gaf me opdrachten om mijn diepste drijfveren en angsten in kaart te brengen. Zo kwam ik erachter dat ik bepaalde, nare ervaringen uit mijn jeugd me nog steeds dwarszaten. Door de coaching heb ik die eindelijk een plek kunnen geven.

Het traject was heel intensief – ik heb regelmatig in tranen achter de computer gezeten. Soms mailden we elkaar wel drie keer per dag. Dat is heftig, maar het maakt dat je veel sneller vooruitgang boekt dan als je een coach eens per twee weken ziet. Omdat je volgens een stappenplan werkt, weet je bovendien dat je niet in oeverloos geklets blijft hangen. In de laatste fase heb ik heel concrete doelen geformuleerd over wat ik anders ging doen met mijn bedrijf. En in tegenstelling tot daarvoor heb ik die nu ook echt uitgevoerd!”

 

Na een heftig arbeidsconflict schakelde Froukje Visser (42, single, office manager) twee jaar geleden online coach Mirjam Windrich in. Met haar begeleiding ging ze succesvol bij een nieuwe werkgever aan de slag.

“Echt voor de hand lag het niet dat ik voor online coaching zou kiezen, want ik heb niet eens een computer thuis. Ik mailde de coach dus vanaf mijn werk. Dat werkte prima, omdat het probleem dáár lag. Na een uit de hand gelopen ruzie met een collega was ik heel onzeker geworden over hoe ik me op mijn werk moest gedragen. Voor ik aan een nieuwe baan begon, wilde ik zeker weten dat ik niet nog in keer in dezelfde valkuil zou vallen.

Gedurende twee maanden heb ik elke werkdag met Mirjam gemaild. Soms nam zij het initiatief, maar meestal schreef ik haar. Bijvoorbeeld als ik kritiek kreeg en niet goed wist hoe ik moest reageren. In plaats van daar eindeloos over te blijven malen zoals ik daarvoor deed, kon ik direct advies vragen. Op die manier werd het probleem in de kiem gesmoord.

Ik kreeg praktische tips over hoe ik een moeilijke situatie kon aanpakken. En over hoe ik commentaar me minder persoonlijk kon aantrekken. Dat heeft me nieuw zelfvertrouwen gegeven. Ik kan dingen makkelijker van me af zetten, durf mijn mening beter te uiten en kan geconcentreerder werken.

Het persoonlijke contact met de coach heb ik geen seconde gemist. Juist als je van nature wat onzeker bent is online coaching een prima optie; je maakt je minder druk over het oordeel van de ander. En een vertrouwensband krijg je toch wel, zeker als je zo vaak contact hebt.

Vooraf hadden we afgesproken hoe lang het traject zou duren. Aan het eind van die periode had ik daadwerkelijk het gevoel dat ik het verder wel alleen afkon. Natuurlijk verval ik in moeilijke tijden nog wel eens in oude onzekerheden. Maar ik weet nu hoe ik daarop moet reageren. Nee, die heftige twijfels van vroeger komen nooit meer terug.”

Om privacyredenen is Froukje’s naam veranderd.  

 

HET MINISTERIE VAN GELUK

Na een dramatische periode in haar leven slaagde Francisca Hoek (51) erin om op eigen kracht structureel gelukkig te worden. Hoe ze dat heeft aangepakt deelt ze in haar boek Het ministerie van Geluk. Een interview en een voorpublicatie.

Vanwaar de titel ‘Het ministerie van Geluk’?

“In het Aziatische staatje Bhutan bestaat al heel lang een ministerie van Geluk. De overheid streeft er naar een zo groot mogelijk Bruto Nationaal Geluk,in plaats van naar zoveel mogelijk geld en spullen. Simpelweg omdat men gelooft dat je niet automatisch gelukkig wordt als al je materiele wensen zijn vervuld. Veiligheid, welzijn en emotionele en spirituele groei zijn minimaal net zo belangrijk. Ik zou willen dat we geluk in Nederland net zoveel zouden gaan waarderen als in Bhutan. Dat is een heus ministerie meer dan waard!”

Wat is jouw persoonlijke definitie van geluk?

“Volgens mij is geluk niet één ding, maar een combinatie van een aantal vaardigheden die ervoor zorgen dat je maximaal prettig leeft. Begrijpen wie je bent bijvoorbeeld, maar ook zicht hebben op je talenten en mogelijkheden, en oprecht durven zijn naar jezelf en anderen. Misschien wel het allerbelangrijkste is te weten dat je krachtiger bent dan de problemen en tegenslagen die je hoe dan ook in je leven zult tegenkomen.”

Wat heeft je doen besluiten een boek over het onderwerp te schrijven?

“Een paar jaar geleden werd ik ernstig ziek. Ik was net gescheiden en had problemen met mijn familie. En dat was nog niet eens alles. Van buitenaf gezien omstandigheden waarvan je zou zeggen: daarin kun je nooit gelukkig zijn. Maar toen ik diepste punt van de ellende was aangeland, kon ik nog maar één kant op: omhoog. Vanaf dat moment heb ik gelukkig worden tot mijn prioriteit gemaakt. Met succes! De lessen die ik in mijn zoektocht heb geleerd wil ik graag aan anderen doorgeven. Want ieder mens heeft recht op een gelukkig leven.”

 

Er zijn de laatste jaren heel veel boeken verschenen over het onderwerp ‘geluk’. Wat voegt jouw boek daar nog aan toe?

“Het is heel toegankelijk en vooral ook erg praktisch. Je kunt als lezer direct met de vragen en tips aan de slag. Bovendien is het gebaseerd op mijn eigen – succesvolle – ervaringen. Zo hoop ik mensen ervan te overtuigen dat wezenlijk geluk voor iedereen bereikbaar is.”

 

Stel dat je daadwerkelijk minister van Geluk was, welke maatregel zou je dan als eerste invoeren?

“Ik zou vakken als yoga en meditatie verplicht stellen op school. Door van jongs af aan aandacht te besteden aan dingen als een goede houding, ademhaling, innerlijke schoonheid en helderheid van denken krijg je uiteindelijk veel meer gelukkige volwassenen. Verder zou ik stimuleren dat mensen die werk doen ten behoeve van anderen, zoals leraren en verpleegsters, meer gewaardeerd worden en beter betaald krijgen. Meer in het algemeen zou ik ervoor willen zorgen dat competitie wat minder belangrijk wordt. Steeds harder werken, verder komen, winnen: die dingen zijn leuk voor een beperkt groepje mensen dat daar werkelijk toe in staat is. De rest voelt zich er alleen maar minderwaardig door. Bovendien is gebleken dat de meeste mensen veel beter presteren zonder dat soort druk.”

 

Voorpublicatie uit: Het ministerie van Geluk van Francisca Hoek (Uitgeverij Forum, ISBN 978-90-492-0008-4, € 15,00). Zie ook http://www.hetministerievangeluk.nl.

Uit hoofdstuk 1: Geluk en (vooal!) jouw geluk

Afwachten

‘Op de één of andere manier is er in je denken de verwachting ontstaan dat je op een dag misschien het geluk zult vinden. Als jij aan alle voorwaarden voldoet, als de wereld gaat kloppen, als de mensen je maar zouden begrijpen, als er maar minder rottigheid zou zijn. Je wacht af, of misschien ben je juist heel actief in het bestrijden van iets of het strijden voor iets waardoor er betere voorwaarden voor geluk ontstaan. Dat is prima, maar het klopt niet. Er zíjn geen voorwaarden. Als je basis (veiligheid, voedsel en huisvesting) in orde is, stop dan met afwachten. Je kunt à la minute starten met te onderzoeken waarom je niet gelukkig bent en ervoor zorgen dat je het wordt.’

Van binnen naar buiten

‘Gelukkige mensen zijn geen heiligen. Het zijn gewone mensen die iets hebben begrepen. En zodra je iets hebt begrepen en geoefend, wordt het makkelijker. Zoals fietsen. Maar als je fietst moet je wel blijven trappen. Gelukkig worden is werken. Maar als de basis is gelegd, wil je en kun je niet meer terug. Elke fase in dit proces is daarbij belangrijk.

De woorden ‘goed’, ‘fout’, ‘slecht’ of ‘perfect’ kom je in dit boek niet als etiketten voor mensen tegen. Het ministerie van Geluk kan totaal niet beoordelen wat die woorden met betrekking tot mensen precies betekenen. Juist het idee dat jij een heel goed mens bent in vergelijking met anderen, zou heel goed je eigen valkuil kunnen zijn, begrijp je?

Gelukkiger woorden kan op verschillende manieren. Uiteindelijk zijn alle veranderingen die een klein verschil uitmaken onderdeel van een veel groter proces. Volgens het ministerie van Geluk komt het heel zelden voor dat mensen in één vette klap structureel gelukkig worden. Maar juist een kleine verandering kan je weer een stuk gelukkiger maken. Het kan één klein zinnetje zijn, één kleine verandering in je denken. En daarna wil je meer. En je doet dat zelf, op jouw manier. Dat kan niet anders, want je moet werken met jouw kern, jouw gedachten, handelingen en geschiedenis.

Vergelijk jouw manier van gelukkig worden en het tempo ervan nooit met dat van anderen. Sta ook niet toe dat andere mensen dat ten opzichte van jou doen. Het is compleet en absoluut zinloos.’

Uit hoofdstuk 3: Geluk en relaties

Oprecht zijn: het schoonmaken van je hart

Oprecht zijn bestaat uit jezelf kennen en weten waarom je iets doet of denkt. Het is heel prettig om jezelf te kunnen vertrouwen op dat gebied. Het helpt je om je hele hart te reinigen. Je kunt nagaan:

• of er zaken zijn waar je spijt van hebt. Als je iets kunt veranderen, doe dat dan zo snel mogelijk. Iets er niets meer te repareren, dan kun je wel formuleren hoe je dat had willen doen. Daarna kun je vaststellen dat je deze vergissing niet meer kunt maken.
• of er dingen zijn waar je je schuldig over voelt. Dat heeft geen zin. Schuldgevoel is eigenlijk nooit nuttig, voor niemand.
• of je je aan je beloften houdt. Het is veel prettiger voor iedereen als je alleen maar zegt wat je ook werkelijk gaat doen.
• of je geen halve waarheden gebruikt. Zeggen dat je het te druk hebt bijvoorbeeld is meestal maar een deel van de reden waarom je niet kunt. Ook al vind je dat je niet in alle situaties de hele waarheid hoeft te vertellen, het is wel prettig om zelf zicht te hebben op de werkelijke reden.
• of je last hebt van denkbeelden en gevoelens die het moeilijk maken om gewoon jezelf te zijn. Als je begrijpt dat jaloezie, antipathie, wrok en dat soort zaken je niet gelukkiger kunnen maken, zul je zo snel mogelijk uit je systeem willen gooien.

Een helder hart is geen heilig hart. Een schoon hart is duidelijker, praktischer en levert veel minder gedoe op. Voor jezelf en voor anderen.’

Uit hoofdstuk 4: Problemen en valkuilen

Complimenten en kritiek

‘Mensen worden blij van complimenten… als ze niet te verlegen zijn. Het is heel leuk om te horen dat je iets goed kunt of doet en zeker een stimulans. Kritiek kan net zo waardevol zijn. Zonder ‘opbouwende’ kritiek komen ze soms zelfs niet verder.

Maar als je van jezelf merkt dat je sterk afhankelijk bent van complimenten en kritiek, kun je overwegen of dat wel zo fijn is. Sommige mensen léven voor complimenten en zijn zeer aangeslagen als ze kritiek te horen krijgen. Hoe prettig is dat eigenlijk? Als je je op die manier afhankelijk maakt van wat er gezegd of gevonden wordt, kan je helaas niet werkelijk gelukkig worden.

Als je complimenten hebt gekregen, zul je je vast geen zorgen maken of vinden dat je een probleem hebt. Wanneer je kritiek hebt gekregen, kun je er misschien wel wakker van liggen. Het is een goed idee om te kijken of je iets moet veranderen of repareren, maar strikt genomen kan kritiek toch geen probleem zijn?

• Je kunt altijd zelf onderzoeken wat de werkelijke waarde is voor jou van zowel complimenten als kritiek.
• Je kunt ook bekijken of complimenten of kritiek niet eigenlijk je werkelijke kracht afbreken.
• Alleen je ego is blij met complimenten of van streek door kritiek. Je werkelijke kern en je bewustzijn zijn er totaal niet door te beïnvloeden.
• Je kunt complimenten en kritiek ook als hetzelfde spul zien: soms interessant, maar zeker geen zaken die je geluk kunnen bepalen.
• Als je van tevoren rekening houdt met het krijgen van kritiek, ervaar je misschien meer problemen dan nodig. Bijvoorbeeld: je maakt je zorgen om je uiterlijk of om wat je gaat zeggen. Je kunt om die reden ergens tegenop zien en je onzeker voelen. Probeer na te gaan of dat zo is, door heel zorgvuldig je gedachten en handelingen te bekijken.
• Probeer na te gaan of je veel mensen tegenkomt die veel bezig zijn met het geven van complimenten of kritiek.’

ONTWAKEN, ETEN, DRINKEN, VRIJEN, SLAPEN…

We zijn allemaal heel bewust met onze buitenkant bezig. De rimpels in ons gezicht, de vetrolletjes op onze buik en de omvang van onze dijen: we kennen ze maar al te goed. Maar de binnenkant? Die vergeten we vaak. Terwijl juist daar zoveel interessants gebeurt! Een kijkje in een dag uit het leven van je lichaam.

OCHTEND

Wekker

Je kent het vast wel: het ene moment lig je nog rustig te slapen, het volgende moment staar je geschrokken naar de wekker. Wat blijkt? Je bent precies een minuut voor het afgaan van het alarm wakker geworden. Daar zorgt een briljant wekkertje in je hersenen voor. Je onderbewustzijn houdt zelfs tijdens het slapen de tijd zorgvuldig in de gaten. Precies op het juiste moment begint het activerende stofjes aan te maken. Zo ben je in staat om steeds op dezelfde, voorspelbare tijd wakker te worden.

Voelt het wakker worden inspannend? Dat is het ook! Ontwaken gaat gepaard met korte, heftige veranderingen in je hartslag en bloeddruk en een tijdelijke stijging van stresshormonen in je bloed. Uit onderzoek blijkt dat het vermogen om helder te kunnen denken en om te kunnen leren gedurende de dag met 15 tot 30% varieert. Mensen die net wakker zijn scoren over het algemeen slecht. De meeste van ons zijn ongeveer 2,5 tot vier uur na het opstaan op hun scherpst.

 

Koffie

Kom je de ochtend niet door zonder koffie? Dan ben je niet de enige. Over de hele wereld proberen miljoenen mensen hun vermoeidheid of geprikkeldheid te bestrijden met cafeïne. Meer dan 80% van de mensheid consumeert het in de vorm van in koffie, thee, cacao of cola. Na olie zijn koffiebonen zelfs de meest verhandelde waar. En met reden, want cafeïne werkt echt. De stof verspreidt zich via je bloed door het hele lichaam: in je longen zorgt cafeïne voor extra zuurstofopname, in je darmen werkt het laxerend. Maar misschien wel het allerbelangrijkste is het effect van cafeïne op je hersenen; het onderdrukt het stofje dat slaperigheid veroorzaakt. Zo word je letterlijk en figuurlijk sneller wakker.

 

Aandacht!

Denk je dat je alles wat er om je heen gebeurt ook echt ziet? Mooi niet. Alhoewel je zintuigen per seconde zo’n tien miljoen brokjes informatie binnenbrengen, verwerken je hersenen daar maar zeven tot veertig stukjes bewust van. Nog minder zelfs, wanneer je met je gedachten ergens anders bent. Als je wordt afgeleid, ben je in staat de meest voor de hand liggende dingen volledig over het hoofd te zien. Want hoeveel koffie je daarvoor ook hebt gedronken, het brein is er simpelweg niet op gebouwd om twee dingen tegelijk te doen.

Proefpersonen die gelijktijdig twee taken moeten uitvoeren doen daar langer over dan als ze dezelfde taken na elkaar doen. De reden: je hersenen hebben tijd nodig hebben om van het ene naar het andere klusje over te schakelen. Als je bijvoorbeeld tijdens het autorijden mobiel belt kan dat het verschil tussen leven en dood betekenen.

 

MIDDAG

Honger of trek?

Aan het eind van de ochtend wordt het steeds moeilijker om bij de les te blijven. Je gedachten dwalen af naar een verse bruine boterham met kaas, of de lekkere salade die in de bedrijfskantine voor je klaar staat. Honger gaat vaak gepaard met steken in de maag, maar kan ook slapheid, een droge mond, hoofdpijn en concentratieverlies veroorzaken. Tekenen dat je lichaam om eten vraagt.

Honger is één ding, eetlust – de zin om te eten – is iets heel anders. Hoewel ze vaak samenvallen weten we allemaal dat je zonder hongergevoel toch zin in eten kunt hebben. Een complex geheel van chemische stofjes in je  mond, maag, darmen, lever en bloed bepalen wanneer je eet, en hoeveel. Sommige van die stofjes zorgen voor een vol gevoel, waardoor je de laatste paar frietjes op je bord laat liggen. Anderen wakkeren de eetlust juist aan als de vetreserves in je lichaam op dreigen te raken. Al die stofjes tezamen maken het zo moeilijk om je aan een dieet te houden. Val je (veel) af, dan sturen ze een signaal naar je lichaam dat er een tekort dreigt. Met als gevolg dat je méér voedsel per maaltijd nodig hebt om een vol gevoel te krijgen.

 

Troost

Wat je eet is al bijna net zo ingewikkeld als de eetlust zelf. Goede en slechte ervaringen, herinneringen en cultuur: ze spelen allemaal mee bij de keus welk voedsel je in je mond stopt. Bepaalde voedingswaren geven bovendien een beter gevoel dan andere. Het troostende effect heeft deels te maken met herinneringen –de stamppot van je oma bijvoorbeeld, waar je nog steeds een rustig gevoel van krijgt. Maar sommige producten bevatten ook stoffen die daadwerkelijk beïnvloeden hoe je je voelt. De omega-3-vetzuren in tonijn, zalm en walnoten kunnen je daadwerkelijk blij maken. Een ander bekend voorbeeld is chocolade. Zo ontdekten onderzoekers dat baby’s van vrouwen die tijdens de zwangerschap dagelijks chocolade hadden gegeten actiever en minder angstig waren en vaker glimlachten dan baby’s van moeders die zich niet aan chocolade te buiten waren gegaan.

 

Topmiddag

Je lichaamstemperatuur is ‘s ochtends zo’n 36,1 graden Celsius en loopt op tot tussen de 37,2 en de 37,8 graden Celsius ’s avonds. Dat heeft effect op hoe je functioneert. Hoe hoger je temperatuur, hoe meer pijn je bijvoorbeeld kunt verdragen. De tandarts bezoeken doe je dus het beste ‘s middag. Het einde van de middag of het begin van de avond is ook bij uitstek de tijd om te sporten. Je lichaam is dan fysiek op zijn best: je ademt makkelijker, je hart werkt efficiënter en je reactievermogen is groter. Een leuke bijkomstigheid: als je aan het eind van de dag traint bouw je 20% meer spieren op dan als je dat ’s ochtends doet.

Ook je spijsvertering vertoont dagelijkse ritmes. Eet iedere ochtend één enkele maaltijd van 2000 calorieën en de kans is groot dat je zult afvallen. Eet dezelfde maaltijd ’s avonds en je zult waarschijnlijk aankomen. ‘s Ochtends verbrandt het lichaam namelijk sneller koolhydraten dan ’s avonds.

 

AVOND

Bedwelmd

Het einde van de werkdag is een uistekend moment voor een drankje: tussen vijf en zes is je lever het best in het afbreken van alcohol. Een biertje of een glaasje wijn na een stressvolle gebeurtenis kan een vervelend gevoel verminderen. Zolang het althans gepaard gaat met afleiding, zoals een feestje. Die combinatie zorgt er voor dat je hersenen geen kans krijgen om zich zorgen te maken. Zónder afleiding kan het drinken van alcohol juist het tegenovergestelde effect hebben en stress verergeren.

Een vrouw van 70 kilo heeft verhoudingsgewijs minder water in haar lichaam dan een man met hetzelfde gewicht. Omdat alcohol in het water van het lichaam verspreid wordt, hebben vrouwen na het drinken van evenveel drankjes daarom een hogere alcoholpromillage. Ook verloopt de afbraak van alcohol in een vrouwenlichaam minder effectief. Simpel gezegd: vrouwen worden eerder dronken dan mannen.

 

NACHT

 

Seks

Vrijen jullie meestal tussen elf en twaalf uur ’s nachts? Dan zijn jullie niet de enige; dat is namelijk de populairste tijd voor seks. Niet vanwege een natuurlijk ritme, maar door de drukke  werkschema’s en familieverplichtingen die we onszelf tegenwoordig opleggen. Die voorkeurstijd past eigenlijk niet bij de vruchtbaarheidscyclus van de mens. Zo is het testosteronniveau (het hormoon dat mede opwinding veroorzaakt) ’s avonds laag, terwijl het piekt rond acht uur ’s ochtends. Mannelijk zaad is ’s middags  het meest actief. Daarom adviseren sommige deskundigen als je zwanger wilt worden juist dan seks te hebben.

De meeste mensen zijn verbaasd wanneer ze horen dat een orgasme niet in de geslachtsdelen, maar in werkelijkheid in het brein plaatsvindt. De hersenactiviteit bij een climax lijkt op die van een drugsroes: een golf van genot en vermindering van stress, depressie en angst.

Afgezien van het prettige gevoel denken onderzoekers dat seks op lange termijn ook gezondheidsvoordelen heeft. Het is namelijk een prima conditietraining. Bovendien zijn mensen met een goed seksleven gelukkiger en minder gestresst.

 

Slaap

Je denkt misschien dat je je hersenen in de ruststand gaan als je slaapt, maar niets is minder waar. Zelfs in de fase van diepe slaap is 80% van het brein actief en in staat om een grote hoeveelheid ingewikkelde informatie te verwerken. Het idee dat slaap ‘zonde van de tijd’ zou zijn is allang achterhaald. Sterker nog, voor een goede gezondheid zou slaap wel eens belangrijker kunnen zijn dan dieet, lichaamsbeweging en zelfs erfelijke aanleg.

Veel mensen denken dat ze geleidelijk in slaap vallen, maar in werkelijkheid gaat dat heel plotseling. Het is alsof er een slaapschakelaar wordt omgezet: je bent ineens weg. De cellen in die schakelaar zijn gevoelig voor omgevingsfactoren, zoals warmte. Vandaar dat een bad of een warme dag slaperigheid kunnen veroorzaken.

De bekendste fase van het slapen is de remslaap, wanneer je intens droomt. Die maak je meerdere keren per nacht door. De meest heftige dromen heb tegen de ochtend; dan duurt de remslaap het langst. Gemiddeld droom je iedere nacht anderhalf tot twee uur, in vier of vijf afzonderlijk dromen. Stel dat je 75 wordt, dan breng je dus zes jaar van je leven dromend door! Dat geldt voor iedereen, alleen kan niet iedereen zich zijn dromen herinneren.

Zeven of acht uur slaap is voor de meeste mensen ideaal. Minder dan zes uur is simpelweg niet genoeg: dan gaan de alertheid en concentratie zienderogen achteruit. Ook vergroot slaaptekort het risico op suikerziekte, overgewicht, hoge bloeddruk en hartkwalen.

Heb je last van slapeloosheid, dan kan extra lichaamsbeweging helpen. Ook een dagelijkse dosis extra daglicht heeft slaapbevorderende effecten. Een slaapmutsje is géén goed idee. Hoewel alcohol voor het naar bed gaan in eerste instantie een slaperig gevoel kan geven, heeft het ook een stimulerend effect. De kans bestaat dus dat het je slaap later in de nacht alsnog verstoort.

Dit artikel is gebaseerd op het boek ‘Vrijen, slapen, eten drinken, dromen – Een dag uit het leven van je lichaam’ van Jennifer Ackerman. Uitgeverij Nieuw Amsterdam, ISBN 978-90-468-0367-7, adviesprijs € 18,95.

MEDITATIE VOOR BEGINNERS

 

Het lukt journaliste Marte van Santen maar naar niet om haar drukke hoofd tot rust te brengen. Misschien is mediteren een oplossing? Maar zoveel mensen, zoveel meditatievormen, lijkt het. Welke techniek past het beste bij haar? Marte gaat op onderzoek uit en probeert drie varianten: vipassanameditatie, Zenmeditatie en oerklankmeditatie.  

Vipassanameditatie

Op een gure, natte donderdagavond haast ik me door de smalle steegjes van de Amsterdamse binnenstad. Ik ben al laat en het Sangha Metta Meditatiecentrum is nergens te bekennen. Wanneer ik in wanhoop voor de derde keer door de St. Pieterspoortsteeg ren, zie ik vanuit mijn ooghoek opeens een klein bordje: ‘Sangha Metta: hier bellen’. De deur zwaait open en er doemt een smal, donker trapje voor me op. Eenmaal boven word ik verbaasd aangestaard door zes mannen en vier vrouwen in kleermakerszit. Niet helemaal hoe ik me het begin van een rustgevende avond had voorgesteld.  

Begeleider Fred legt kort de principes van de vipassanameditatie uit. Vipassana – ook wel inzichtmeditatie genoemd – helpt je om ongekleurd naar je eigen ervaringen te kijken. Centraal staat het ontwikkelen van ‘liefdevolle aandachtigheid’, zoals Fred dat noemt: het van moment tot moment herkennen en benoemen wat zich in jezelf voordoet. Niet op een intellectuele manier, zoals met een therapie, maar door simpelweg waar te nemen wat er gebeurt. Zonder te oordelen. Zo leer jezelf beter te begrijpen en daardoor meer geluk en innerlijke vrijheid te vinden.  

Terwijl ik naar Fred’s rustgevende stem luister neem ik de ruimte in me op. Afgedekte ramen, oosterse afbeeldingen aan de muur, kussens op de grond en een altaar dat wordt gedomineerd door een immens gouden Boeddhabeeld. Eromheen staan verse bloemen en  branden kaarsen. Mijn maag rammelt bij de aanblik van de schaal mandarijntjes. Gauw richt ik mijn aandacht weer op Fred.  

Het eerste deel van de oefening bestaat uit een loopmeditatie. Fred helpt ons er bewust van te worden hoe we staan en lopen. Alle aandacht gaat uit naar het optillen van de voet, het verplaatsen en het neerzetten. Het lijkt raar, onder begeleiding met z’n allen in een rondje door de kamer lopen, maar het half uur dat de oefening duurt is om voordat ik er erg in heb.  

Ik voel me verrassend kalm als ik me in een halve lotushouding (een soort kleermakerszit) op een kussen laat zakken voor het tweede deel van de avond: de zitmeditatie. Fred waarschuwt ons dat tijdens het zitten nog meer dan bij het lopen allerlei gedachten onze rust zullen komen verstoren. Dat is niet erg. Je merkt ze op,  je benoemt ze en je laat ze gaan. Zonder erover te oordelen. Zo keer je telkens weer terug naar je basis. Het fout doen kan niet. Wat een geruststelling!  

Fred laat ons eerst concentreren op onze ademhaling en vervolgens op de gedachtes en emoties die boven komen drijven. Hij vraagt ze in stilte te benoemen als prettig, onprettig of neutraal. Het is druk in mijn hoofd. Toch merk ik na een kwartier dat het makkelijker wordt. Ik hoor mijn gedachten wel, maar laat ze vervolgens als wolkjes aan de hemel wegdrijven. Ondertussen voel ik mijn lichaam steeds verder ontspannen. En heel bijzonder: mijn altijd ijzige handen warmen langzaam op. Helaas begint niet lang daarna mijn been te slapen en moet ik mijn meditatie noodgedwongen vroegtijdig afbreken.  

De avond wordt afgesloten met een buigmeditatie. In drie houdingen die staan voor zuiverheid, compassie en wijsheid betonen we onze eer aan de Boeddha. Daarmee is de meditatie officieel beëindigd. Rustig pakken de deelnemers hun spulletjes bij elkaar. Ik had gedacht dat ik het ongemakkelijk zou vinden om met tien wildvreemden anderhalf uur in stilte door te brengen. Maar het tegenovergestelde is het geval. Het lijkt wel of de collectieve kalmte mijn eigen ontspanning heeft versterkt. Zo moe als ik ernaar toe ging, zo verfrist vertrek ik uit het Sangha Mettacentrum. De kans is groot dat ik hier nog eens terugkom. 

Zenmeditatie

Een paar dagen later begeef ik me ’s ochtends naar het European Zen Center in Amsterdam, waar je met uitzondering van de maandag dagelijks onder begeleiding kunt mediteren. Op zondag wordt een half uur voor aanvang van de meditatie een korte introductie gegeven. Behalve ikzelf meldt zich een echtpaar van in de dertig. Tot mijn verbazing zie ik dat ze hun zoontje van vier hebben meegenomen. “Daarvoor is een oppas geregeld”, stelt instructrice Julia me gerust.  

Gehuld in een zwarte kimono legt Julia ons uit hoe de meditatie in zijn werk zal gaan. Met je linkervoet stap je de meditatieruimte binnen. Dan maak je een buiging naar het altaar met het Boeddhabeeld. Gedurende de meditatie (de zazen) zit je op een speciaal kussen (een zafu) in de lotushouding met je gezicht naar de muur. “De zintuigen zijn wakker, maar niet actief”, zegt Julia. Wat moet ik me daar precies bij voorstellen? “Door in de juiste houding te zitten en diep adem te halen komt je gedachtestroom tot rust. Lichaam en geest worden als het ware één. Je raakt in een staat van volledige fysieke concentratie”, licht ze vol vertrouwen toe.  

Als ik Julia vraag me iets meer over de achtergrond van de Zenmeditatie te vertellen, antwoordt ze tot mijn verrassing dat ze dat niet kan. “Ik weet weinig over de theorie. Maar dat is ook niet nodig. Het gaat er om het te ervaren.” In het foldertje dat ze me eerder in mijn handen heeft gedrukt lees ik:  “Zazen is zitten in meditatie. De houding is te vergelijken met de precisie en alertheid van een koordanser of met de kracht van een rots in de zee. Het verschil tussen deze beoefening en een andere meditatietechniek is dat zazen niet wordt ingezet voor een persoonlijk doel. De beoefening van zazen is de verwerkelijking zelf.” Het levert meer vragen dan antwoorden op.  

Na afloop van de introductie druppelen de andere deelnemers binnen. De meeste dragen een kimono. Er is ook een aantal echte Zen monniken bij – mannen én vrouwen – met kaalgeschoren hoofden. Met het bespelen van een klankschaal gaat de meditatie van start. De deelnemers zitten met hun gezicht naar de muur. Met halfopen ogen, want dat garandeert een ‘wakkere’ meditatiehouding heeft Julia me uitgelegd. Na een half uur is er ter afwisseling een korte loopmeditatie waarbij je op het ritme van je ademhaling je gewicht van de ene voet naar de andere verplaatst. Daarna volgt nog een half uur zitmeditatie. Het valt me zwaar, ook omdat ik het zoontje van de andere nieuwelingen vanuit een aangrenzende ruimte hartverscheurend hoor huilen.  

Ter afsluiting volgt een uitvoerig ritueel. Iedere leerling heeft daarbij een zijn eigen taak: de een bespeelt een klankschaal, de een ander een belletje, een derde slaat met een stok op een houten voorwerp. Gezamenlijk zingen de deelnemers een lange sutra (een toespraak van de Boeddha). Daarna volgt nog een serie buigingen en dat is het dan. De leerlingen trekken hun kimono’s uit en opeens staan er weer twaalf ‘gewone’ mensen voor me. Ik heb het gevoel alsof ik in een bijzonder theaterstuk heb meegespeeld. Maar waar het nou eigenlijk om ging begrijp ik nog steeds niet. Misschien zou ik dat ook niet moeten willen, maar het stoort me toch. Conclusie: Zenmeditatie is niet geschikt voor mij.  

Oerklankmeditatie

De derde meditatievorm die ik probeer is de oerklankmeditatie, ontwikkeld door levenskunstenaar en schrijver Deepak Chopra. Ik krijg tekst en uitleg over deze techniek van Flim, die haar eigen yoga- en meditatiestudio heeft in Alphen aan de Rijn. Flim, die de kunst van de meester zelf leerde, verzorgt al tien jaar maandelijks een cursus oerklankmeditatie. Dat gebeurt in drie sessies: uitleg van de techniek, overhandiging van je persoonlijke klankmantra en terugkoppeling van de ervaringen.  

Als ik de meditatieruimte binnenkom staat me meteen een verrassing te wachten: zeven stoelen in een kring. Bij de vipassana- en Zenmeditatie zaten we op de grond, maar dat blijkt hier niet nodig. “Oerklankmeditatie kun je altijd en overal toepassen”, legt Flim uit. “Als je liever op de grond zit mag dat natuurlijk. Maar met de stoelen wil ik de drempel laag houden.” Eenmaal geïnstalleerd met een kopje kruidenthee word ik opnieuw verrast: er wordt vanavond niet gemediteerd. In plaats daarvan krijgen we een twee uur durende lezing over de theorieën van Deepak Chopra. Flim – een voormalige lerares – legt het verhaal aan de hand van een ‘flap over’ zo simpel mogelijk uit, maar toch heb ik af en toe moeite haar  te volgen. In korte tijd wordt er een groot aantal termen over ons uitgestort, van verstoord bewustzijn tot pure potentialiteit en van oorzakelijk lichaam tot software voor de ziel. Kort samengevat komt het er op neer dat onze zintuigen ons beeld van de werkelijkheid verstoren. Dat geeft stress. Als je mediteert kom je in een onverstoord deel van jezelf en kun je de ‘stille ruimtes’ tussen je gedachten steeds groter maken. Zo leer je optimaal te ontspannen.  

Het is een hoop om te bevatten, maar volgens Flim krijgt de theorie vanzelf een plek als je de meditatie in praktijk brengt. Dat kan vanaf de volgende dag, als ik mijn persoonlijke mantra (een soort spreuk) overhandigd krijg. In totaal kent de oerklankmeditatie 108 mantra’s, maar voor elk mens is er slechts één van toepassing. Welke dat is wordt mede bepaald door je geboortetijd en -plaats. Flim maakt er een bijzondere gebeurtenis van. Ze zingt me toe in het Sanskriet en ter afsluiting ontvang ik een roos. “Het is een feestdag”, zegt ze. “Later zul je op vandaag terugkijken als een keerpunt in je leven.”  

Nu komt het er dus op aan om te oefenen. En dat gaat me tot mijn verbazing gemakkelijker af dan ik had dacht. Zittend in mijn favoriete stoel herhaal ik elke dag gedurende een half uur mijn mantra in mijn hoofd. Naarmate de week vordert kan ik me steeds beter concentreren en voel ik me na het mediteren meer uitgerust. Maar of zo’n persoonlijke mantra beter werkt dan het luisteren naar een cd met natuurgeluiden of het kijken naar een kaars, zoals bij andere technieken wel gedaan wordt? Dat weet ik niet.  

Na een week zitten we weer bij elkaar om onze ervaringen te delen. De meeste deelnemers is het niet meegevallen. Het blijkt moeilijk om je hoofd echt leeg te maken. En nog meer om jezelf niet te veroordelen over de gedachten die onvermijdelijk opkomen. Over het geheel genomen zijn alle deelnemers toch positief. Ze hebben het gevoel de eerste stap te hebben gezet naar een andere manier van leven. Dat alleen geeft al een bepaalde rust. Nu alleen nog volhouden.  

Conclusie

De ervaringen die ik met de drie meditatievormen heb opgedaan waren totaal verschillend. Het uitproberen van verschillende technieken is dan ook zeker aan te raden. Laat je niet afschrikken als het de eerste keer niet meteen raak is. Welk pad of welke techniek je ook kiest, het geheim van de meditatie ligt in het ontwikkelen, focussen en richten van je bewustzijn. Zelf kies ik ervoor dat te doen met behulp van vipassana.  

<Kader: Wat is meditatie?>

Meditatie een techniek die je in staat stelt je lichaam te ontspannen en je geest leeg te maken door nergens meer aan te denken. Alle gedachten en sensaties laat je aan je voorbij gaan. Als je mediteert hoor je nog steeds het geluid van voorbij razend verkeer en denk je nog steeds aan alle klussen die morgen moeten gebeuren. Het grote verschil is dat die afleidingen je niet meer storen. Tijdens het mediteren focus je je op het NU, op wat in dit moment gebeurt. En je accepteert dat zoals het is. Meditatie is kortom een hulpmiddel om jezelf tot rust te brengen. Vaak wordt het ook gezien als een leerproces: door je bewuster te worden van (de werking) van je gedachten leer je jezelf beter kennen en begrijpen.  

Meditatie, de zevende en laatste stap van de klassieke yoga, is afkomstig uit het Boeddhisme. Vanuit India verspreidde het boeddhisme zich in de loop der eeuwen naar China en Tibet. Op die manier ontstonden er nieuwe stromingen, zoals vipassanameditatie en zenmeditatie. Pas in de twintigste eeuw werd meditatie ook populair in het westen.  

Vipassana

Vipassana betekent inzicht. Het is een van oorsprong boeddhistische meditatievorm, die vooral in Zuid-Azië wordt beoefend. Vipassanameditatie is in feite erg simpel. Het principe is: aandachtig zijn, je voortdurend bewust zijn van wat er hier en nu gebeurt. Dat kan van alles zijn: je lichaam, je ademhaling, je gedachten, je gevoelens of je emoties. Zonder daarover te oordelen. Het is een proces van aandacht ontwikkelen en jezelf openstellen. Door alles wat je opmerkt te accepteren zoals het is, bereik je harmonie in jezelf en dat leidt tot vrede en geluk.  

Zen

Zen is een eeuwenoude meditatievorm en een stroming binnen het Boeddhisme. Het vindt zijn oorsprong zo’n 2500 jaar geleden in India en verspreidde zich vandaar naar China en Japan. Aan het begin van de twintigste eeuw bereikte Zen het westen (VS). Zen is geen filosofie of religie en het kent geen regels. In plaats daarvan gaat Zen uit van ervaring. Het Is misschien het simpelst samen te vatten als ´het onvoorwaardelijk aanvaarden van het bestaan´. Door beoefening brengt zen je terug naar je ware zelf. Dat gebeurt met behulp van zazen, het mediteren in een uitgebalanceerde zithouding (Boeddhahouding of lotushouding genoemd).  

Oerklankmeditatie

Oerklankmeditatie is ontwikkeld door Deepak Chopra, auteur van verschillende boeken over de relatie tussen lichaam en geest. De techniek is gebaseerd op oude filosofisch tradities uit India (veda´s). Bij oerklankmeditatie worden bepaalde geluiden (mantra’s) gebruikt om je bewustzijn naar een rustiger, stiller niveau te brengen, zodat andere gedachten verminderen en uiteindelijk (tijdelijk) ophouden. In totaal zijn wereldwijd zo’n 700 door Deepak Chopra opgeleide instructeurs actief die de oerklankmeditatie onderwijzen. Meer weten over meditatie? Kijk bijvoorbeeld eens op:

• Meditatie.startpagina.nl
• nl.wikipedia.org/wiki/Meditatie
• http://www.abc-van-meditatie.nl

 <Kader: Waar?>

De hier beschreven meditatievormen zijn op verschillende plekken in heel Nederland te beoefenen. Op de site www.simsara.nl/centra1.html vind je een overzicht van centra waar vipassanameditatie wordt onderwezen. De website zen.startpagina.nl geeft een overzicht van alle Zen-centra in Nederland. Behalve in Alphen wordt oerklankmeditatie onder andere ook onderwezen door het Chopra Center Perfect Health. Zie voor cursussen en locaties: www.happylife.nl.  De adresjes van Marte:

1. Vipassanameditatie in het Sangha Mette Meditatiecentrum aan de St. Pieterspoortsteeg 29-I in Amsterdam. Het centrum is in 1993 opgericht door Jotika Harmsen, die in 2005 door de Verenigde Naties de ‘Outstanding Woman in Buddhism Award’ kreeg uitgereikt. Op maandag-, woensdag- en donderdagavond is er om 18.00 de gelegenheid om onder begeleiding te mediteren. Na afloop kun je vragen stellen. Aanmelding is niet nodig. Als richtlijn geldt een bedrag van € 5 per deelname (vrijwillige bijdrage). Het centrum biedt ook cursussen aan om meer vertrouwd te raken met de achtergronden van inzichtmeditatie (vijf avonden voor € 70). Voor meer informatie, zie: http://www.xs4all.nl/~gotama of 020 – 420 72 05.
2. Zenmeditatie in het European Zen Center (EZC) aan de Valckenierstraat 35 in Amsterdam. Het EZC is opgericht en wordt geleid door de Zenmeester Kosen Thibaut. Met uitzondering maandag kun je elke ochtend onder begeleiding in het centrum mediteren. Op dinsdag en donderdag kan dat ook ’s avonds. Op zondagochtend is er om 10.30 een gratis introductie. Aansluitend doe je met de meditatie mee. Deelname aan de introductie en de eerste meditatie is gratis. Daarna geldt een tarief van € 5 per keer of € 45 per maand. Twee maal per jaar wordt een cursus gegeven waarbij dieper wordt ingegaan op de verschillende aspecten van de Zen-meditatie. Meer informatie: http://www.zen-deshimaru.nl of 020 – 625 88 84.
3. Oerklankmeditiatie bij Flim’s Yoga Studio aan de Prinses Irenelaan 1 in Alphen a/d Rijn. Bij voldoende deelname wordt iedere twee laatste vrijdagavonden van de maand een cursus gegeven. De kosten van de cursus bedragen € 280. Uit ervaring blijkt dat deelnemers het prettig vinden om met enige regelmaat met elkaar te mediteren en een bepaald onderwerp of boek te bespreken. Dat gebeurt tijdens groepsmeditaties die eens in de zes weken worden gehouden. Op weekdagen kan ’s ochtends onder begeleiding worden gemediteerd. De kosten daarvan bedragen € 5 per keer of € 30 per maand. Voor meer informatie http://www.flimsyoga.com of  0172 – 417 627.